ATATÜRK DEVRİMLERİ’NİN ULUSAL DEĞERİ

Atatürk İle Türk Devrimi’nin Doğrudan İlgisi

Türk Devrimi’nin millî ve evrensel değerleri bir bütünlük içinde açık­lanırken öncelikle ve özellikle Devrimin baş mimarı Büyük öncü Atatürk’ün üstün kişiliğine burada yer vermek, uyguladı­ğı başarılı ve iç dış politikanın olumlu sonuçlarını belirtmek gerekecektir. “Türk Devrimi” ile “Atatürk” ifadesi arasındaki yakınlık ve iç-içe oluş konunun açıklanmasın­da kolaylık sağlayacaktır. Gerard Tongas bu ilgiyi haklı olarak ortaya koymakta ve eserinde Türkiye’nin sorunlarını bu ilgiyi belirterek çözmeye gayret etmektedir:

“Yeni Türkiye’nin tarihi sıkı surette Atatürk’­ün kişiliğine bağlıdır.”[1]

Türk Devrimi ile Atatürk’ün ilgisini İnönü, da­ha açık bir şekilde şöyle dile getirmektedir:

“Türk İnkılâbı’nı anlamak ve sevmek, Türk İnkılâbı’nın başarısına hizmet etmek, Büyük Reis Mustafa Kemal’i anlamak, sevmek ve onun ül­külerini uygulamaya candan çalışmakla bir ve be­raberdir.”[2]

Atatürk’ün üstün kişiliği anlatılırken, Türk Devrimi’nde millî ve evrensel değeri de dolaylı olarak açıklanmıştır. Ancak biz burada konuyu özel­likle devrim açısından incelemek istiyoruz.

ATATÜRK DEVRİMİ’NİN MİLLÎ DEĞERİ[3]

Türk Devrimi’nin “millî değeri” millet gerçeğini bulup ortaya çıkarmasında ve onu işlemesinde görülür. Millî değer, “millî sınırlar içinde etkileri ile devlet ve toplum yaşamında yapılan kökten değişikliklerdir”. Kökten yapılan bu değişiklikler politik, hukuksal ve sosyal yönden inceleme konusudur.

Devrimle Türk Milleti,

- Siyasal ve hukuksal topluluk olarak modern bir devlet, 

- Sosyal yönüyle de ileri ve uygar bir toplum olmuştur.

Devrim, Türk toplu­mu içinde insanı değerlendiren, ona huzur ve mutluluk veren olanakları araştıran bir araç ve amaç olmuştur.[4]

1. Siyasal Yönüyle Türk Devriminin Değeri

( a ) Siyasal yönüyle Türk Devrimi’nin ulusal de­ğeri, millet gerçeğini bulup çıkarmasında ve onu si­yasal yönden işlemesinde, değer katmasında görülür. Millet, Türk Devrimi’ne göre hukukî, siyasal, sosyal ve tarihsel bir gerçek olarak ele alınmış, millete bağlı olarak, milliyetçilik de bilimsel açıdan değerlenmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu’nda, toplumun düzenini sağlamada din bağı önemli rol oynuyordu. Milliyet­çilik, Osmanlı toplumunu birleştirmeye değil, ayırı­ma götüreceği için reddediliyordu. Hâlbuki Türk Devrimi’ndemillet, asıl gerçek olarak ele alınmış, milliyetçilik şuurlu bağ için esas olmuştur. Nitekim bu gerçeği, Atatürk şöyle belirtmiştir:

“Milletin idame-i mevcudiyet (varlığını sürdürmesi) için efradı (bireyleri) ara­sında düşündüğü rabıta-i müştereke (ortak bağı), yüzyıllardan beri, gelen şekil ve mahiyetini değiştirmiş, yani millet, dinî mezhebî irtibat (bağlantı) yerine, Türk Milliyeti rabıtasıyla efradını toplamıştır.”[5]

Millî Mücadele’nin bütün niteliklerinin “millî” oluşu, “millî hâkimiyet”, “millî istiklâl” gibi temel pren­siplerin Türk Devrimi’nde başrol oynaması başarıya ulaşmasının etkeni olmuştur.

Türk Devrimi, “millî bağımsızlık” ve “millî ege­menlik” savaşında Türk Milletini bilinçlenmeye, ger­çek anlamı ile millet olmaya yöneltmiştir. Prof.Dr. Tarık Zafer Tunaya’ya göre, “Türk Devrimi, Türklerin millet olma, ulusal kişiliklerini ve bağımsızlıklarını tanıtma, imparatorluk içinde saplandıkla­rı aşağılık duygusundan kurtulma çabalarının ürünüdür. Bu hareketler yapılırken birey susmuş mil­let konuşmuştur.”[6]

Bu nedenle Fransız yazarla­rından Jean Melia, Ernest Renan’dan ilham alarak, “Türkiye’de 1919’dan itibaren cereyan eden olayları yeni bir milletin yaratılması için tarihsel bir sonuç olarak ifade etmiştir. Mustafa Kemal yeni bir manevi bilinç yaratarak millete yeni bir ruh ver­miştir. Bu millet modern bir millet olmuştur.”[7]

( b ) Türk Devrimi’nin siyasal yönden değerini, bir diğer açıdan, her şeyin millet için yapılmasında, ulusal yararın ön plânda değerlendirilmesinde ara­malıdır.

Kozmopolit Osmanlı düzeni Türk Milletini ya­bancının istilasına ve boyunduruğuna sürüklemiş­tir. Yabancılar, Türk Milletinin bütün varlığına el koydukları zaman, Osmanlı düzeni ona boyun eğ­miştir. İhanetini tescil ettirmiştir. Millî olmayan bünye kuvvet önünde sarsılmış, millî olmayan ikti­dar millet menfaatini hiçe saymıştır. Kuvvet önün­de, Osmanlı İmparatorluğu’nun teslimiyetine, boyun eğmesine karşı, Türk Devrimi’nin ret ve mücadele kararının kaynağı, millet davasında millete yer ve değer verilmesindendir.

“Büyük Atatürk’ün söylemiyle, “Bu inkılâp mil­letin selâmeti namına, hak namına yapıldı”.[8]

Kısaca Türk Devrimi, Millet menfaatini öngören ve millet için yapılan bir devrimdir.

( c ) Türk Devrimi, millî yönden değerini Kurtu­luş ve Millî Egemenlik mücadelesinde gösterdiği gi­bi ondan sonraki devrede de göstermiştir. Büyük Atatürk’ün açıklamasıyla;

“İstiklâl Sa­vaşı ve Türk İnkılâbı, her hamlesinde milletimizin yüksek siyasî ve medenî karakteri ile memleket ideolojilerindeki şuurlu birliğine dayanarak muvaf­fak olmuştur”.

Türk Devrimi’nin aksiyon aşamasını oluşturan “Millî Bağımsızlık” ve “Millî Egemenlik” Mücadelesinde millet gerçeği, millet gerçeğine dayanan millet olma ve millet menfaatini sağlayan milliyetçilik ilkesi, Türk Devrimi’nin yeniden düzenleme aşamasında da bütün gücü ile kendini göstermiştir.

İstiklâl Savaşımızda ve ondan sonra gerçekle­şen devrimlerle millî olmayan siyasal ve sosyal de­ğerler ortadan kaldırılmış ve bunların yerini Türkün kendi öz değerleri alınmıştır. Millî tarih, millî coğrafya, millî dil, millî ekonomi sadece söylem olarak dilimize yerleşmemiş, sosyal bünyemize uymuş, siyasal davranışımıza yön vermiştir.

( d ) Türk Devrimi ile Türk milleti, toplum düze­nini kurarken, bu düzeni kurmaya yönelen politika­sı ile ahrete ait değerleri olması gereken gerçekliği içinde bir tarafa bırakıp, dünyevi ve beşeri ihtiyaçları karşılayan uygar bir toplum olma politikası izlemiştir. Türkiye’de Devrimle kazanılan lâiklik, kanunların zorunlu gördüğü yalnız bir hukuk kuralı değil, fikirde ve espride başarıya ulaşmış, topluma yön veren sosyal politika ilkeleri olmuştur. Devrimle yeni Türk Devleti, mo­dern, lâik bir devlet olmuştur. Türk Devleti’nin lâikliği hem politik, hem de hukuksal yönden değerlen­dirme konusudur. Modern lâik devleti kurma ve yöneltme, politik bir tutumun, devrimin amacına yönelen bir uygulamanın sonucudur. Siyasal yönden lâik devleti değerlendirme, Türk Devrimi’nin başarı­lı eseridir.

( e ) Türk Devrimi’nin bir diğer özelliği de bir bütün oluşudur. Ana amaca yönelen politikasında devrimleri veya reformları birbirine bağlı sayarak, her devrim veya reform bir diğerinin esasını ve baş­langıcını oluşturmuştur. Devrimin devamlılığı ve Devrim içinde dar anlamda devrimlerin veya reformların birbirine bağlılığı Türk Devrimi’nin özel­liğini oluşturmuştur.

Norbert Von Bischoff’’ın söylemiyle “Türk İn­kılâbı bir defasında bile bir kopma ve durma kaybetmeyen bir süreklilik ile organik bir birlik/bütünlük ve yaratıcı tabiatın kusursuz eserlerine benzeyen bir ürün/olgu olarak doğmuştur”.[9]

Türk Devrimi’nin devamlılığı, onun amacına uy­gun düşmektedir. Konuyu İsmet İnönü şöyle açıkla­maktadır:

“Türk İnkılâbı Türk Milletinin Kurtuluş Sava­şı olduğu gibi Kurtuluşun hedefi olarak da Türk Milletinin yüksek bir cemiyet olmasını tespit etmiştir. Türk Milletinin yüksek bir cemiyet olması hedefi, inkılâbın devamını icap ettirmektedir”[10]

2. Hukuki Yönüyle Türk Devriminin Değeri

Bir siyasal düzenin temel kurallarını ve sınırla­rını hukuk düzeni tespit eder. Hukuksal yönüyle Türk Devrimi’nin değeri kıymetlendirilmesi ele alınırken, siyasal düzene şekil ve yön veren hukuk kurallarının incelenmesi söz konusu olacaktır. Bu incelemenin si­yasal yönden Türk Devrimi’nin değerlendirilmesinden farkı vardır. Siyasal düzen, hukuk düzeninin temel kuralları ve sınırlar içinde dinamik görünüşüdür. Başka bir deyimle, belirli amaca ulaşmada uygula­nan politikasıdır. Hukuksal ve siyasal yönden değerlendirme arasında çok yakın bir ilişki vardır.

Hukuksal alanda değerlendirmeyi dile getirirken, Türk Devrimi’nin amacına uygun olarak topluma dü­zen veren hukuk kurallarının kökten değiştirilmesi anlaşılır. Devrimle kurulan yeni devlet, modern ve lâik devlet olmuştur. Lâiklik ise Türk toplumu için bir hayat meselesi, var olmak, uygar olmak konusu olarak düşünülmüştür.. Nitekim Prof.Dr. Bü­lent Nuri Esen, “lâiklik memleketimizde bir zarurî ihtiyaç olarak ortaya çıkmıştır. Türkiye için devle­tin güvenlik şartlarından biridir”[11] demiştir.

Türk Devriminin hukuksal yönden kıymetlendi­rilmesi, hukukta devrim veya reform hareketleri şeklinde görülür. Konuyu kamu hukuku ve özel hu­kuk açısından değerlendirdiğimizde hukuk düzeni­nin, eski Osmanlı şer’i düzeninden tamamen farklı ve değişik olduğu gerçeği ortaya çıkar. Bu kökten değişiklikler önce yeni Devletin kuruluşu ve siyasal düzeni ile ilgilidir. Ayrıca yeni devlet modern bir devlet olduğundan lâik bir devlettir. Devletin lâik­liği, devrimle hukuk alanında kökten değişiklikleri zorunlu kılmıştır.[12]

a) Yeni Devletin Kuruluşu ve Siyasal Düzeni

23.Nisan.1920’de T.B.M.M. nin kuruluşuyla ye­ni bir devlet kurulmuştur. Yeni kurulan devlet Osmanlı İmparatorluğu’ndan, devletin unsurları, devletin işlevleri ve devletin amacı yönünden tamamen farklıdır. Yeni kurulan devlet bir orta­çağ devleti değildir. Modern bir devlettir, lâik bir devlettir. Yeni Türk Devleti’nin modern bir devlet oluşu onun prestijini artırmış, milli yönden güçlen­dirmiştir.

Yeni bir devletin doğabilmesi için ülke, nüfus ve hâkimiyet unsurlarının, eski devletinkinden tamamen farklı olması gerekir. Ülke küçülmekle, nü­fus azalmakla, hükümet şekli değişmekle, kuvvetli bir devletin zayıflaması ile devlet değişmez, yeni bir devlet doğmuş olmaz. Ancak Osmanlı Devleti parçalanıp yerine Türk Devleti kurulurken yeni bir devlet kurulmuş ve bu devlet yeni bir devlet niteli­ğiyle milletlerarası hayata katılmıştır.[13]

Enver Ziya Karal’a göre, “Yeni Türkiye Devleti Türk Ulusunun kendi hesabına ve Cumhuriyet adıy­la kurmuş olduğu ilk devlettir. Devrim öncesi, tarih boyunca kurulmuş olan Türk Devletleri hanedan devletleri idi. Örgütleri ve izlemiş oldukları siyaset­leri hanedan kurucularına göre adlandırılmış ve de­ğerlendirilmiştir”.[14]

Yeni kurulan Devletin 1921 tarihli ilk Anaya­sası’nın 3 ncü maddesi yeni bir Devletten söz etmek­tedir:

“Türkiye Devleti Büyük Millet Meclisi tarafın­dan idare olunur ve hükümeti ‘Büyük Millet Mecli­si Hükümeti’ unvanını taşır.”[15]

1921 Anayasası’nın bu maddesi Osmanlı Devle­ti’nden söz etmeyip, Osmanlı Devleti’nin sona erdi­ğini kabul ederek, Türkiye Devleti’nden, açık bir de­yimle yeni bir devletten söz etmiştir.

Atatürk, 2.11.1922 tarihinde verdiği bir demeç­te;

“Yeni Türkiye’nin eski Türkiye ile hiçbir ilgisi yoktur. Osmanlı Hükümeti tarihe geçmiştir. Şimdi yeni bir Türkiye doğmuştur”[16] diye yeni devletin varlığını ortaya koymuştur.

Atatürk, 31.1.1923’de İzmir’de halk ile yaptığı bir konuşmada yeni devletten şöyle söz etmiştir:

“Bütün cihan görmüş ve anlamıştır ki, Osman­lı İmparatorluğu tarihe karışmıştır. Devletimiz ye­niden bir devlet vücuda getirmiştir ki adına ‘Türk Devleti’ derler ve bu devlet, Türkiye Büyük Millet Meclisi ve onun hükümeti tarafından idare olunur.”[17]

Prof.Dr. Bülent Nuri Esen ve Prof.Dr. Orhan Aldıkaçtı da “yeni Türk Devleti’nin 23.Nisan.1920’de kurulduğunu” savunmaktadırlar.[18] Prof.Dr. Or­han Aldıkaçtı’ya göre, “o zamana kadar fiilî bir iktidar olan Heyeti Temsiliye idaresi yerini hukukî bir idareye T.B.M.M. idaresine bırakıyordu”.[19]

Sonuç olarak açıkça belirtmek gerekir ki Türk Devrimi, yeni ve modern bir devletin kuruluşunu gerçekleştirmekle en güçlü etkisini göstermiş ve millî değerini ortaya koymuştur.[20]

(b) Devletin Lâik Bir Nitelik Kazanması ve Huku­kun Lâikleştirilmesi

Osmanlı Devleti şeriatın (hanefi fıkhının) dünyevî esaslarına bağlı, teokratik bir devletti. Osmanlı toplumunda mezhepleşen din kurumu siyasal güçle birleştikten sonra hurafeleşmiş, taassup bilimsel ilerlemelere gem vurmuştur. Mezhepleşen din kurumu, insan ve toplum ilişkilerini ilim ve hürriyet dışı yönetir olmuştur.

Dünya ilişkilerine uygulanan mezhepleşen din kurallarının, insanlığın gidişine, zamanın gelişmesine ayak uyduramaması ve ileri devrin ihtiyaçlarına cevap vereme­mesi, mezhepçi din kaideleri ile dünya ilişkilerini düzenlemenin güçlüğünü ve hatta olanaksızlığını ortaya koy­muştur. Türk Devrimi bu gerçeği görerek devleti modernleştirmenin yolunu lâik devlet anlayışında bulmuştur. Prof.Dr. Bülent N.Esen’e göre, “Türk Millî Mücadele imtihanı uygarlığı lâiklik ola­rak görmüştür”.[21] Lâiklik aynı zamanda uygar ya­şayışın da bir şartıdır. Türk Devrimi’nde lâiklik ka­deme kademe gelişerek “devlet, hukuk ve öğretim sistemlerimizin lâikleşmesine” de imkân vermiştir.

Saltanatın kaldırılmasını takiben 29.Ekim.1923’de Cumhuriyet ilân olunmuştur. T.B.M.M. si 3.Mart.Î924 tarihli bir Kanunla da hilâfeti kaldırmıştır. Ayni gün kabul edilen bir Kanunla Şer'iye ve Evkâf Vekâleti de kaldırılmış ve böylece dini, siyasete ka­rıştıran devlet sistemi de tarihe karışmıştır.[22]

9.Nisan.1928 tarihli yapılan bir değişiklikle, Anayasa’da bulunan “Devletin dininin, din-i İslâm” olduğu hakkındaki hüküm kaldırılmış ve böylece fiili durum hukuksal bir hüviyet ve mahiyet almıştır. 1928 tarihli Kanunun gerekçesinde, “lâikliğin çağdaş­ uygarlık düzeyine yükselmek için en gelişmiş bir devlet özelliği olduğu” ifade edilmişti. Keza Teşkilâtı Esasiye Encümeni’nin gerekçesinde ise, “lâiklik, milletin ruh tekâmülünden doğmuştur” sö­zü yer alıyordu. “Lâiklik kaidesinin bir temel ideo­lojik kaide olarak kabulü ve çağdaş uygarlık kamu hu­kukuyla da hem ahenk oluşunun ifade edilişi, lâiklik ilkesinin Anayasa’da, Devletin niteliğini gösteren bir hüküm olarak yer almasını zorunlu kı­lıyordu”.[23]

Anayasada “lâik devlet” kavramının yer alması an­cak 1937’de yapılan bir değişiklikle mümkün olmuş­tur. Yeni Anayasa devletin özelliklerini belirten ikin­ci maddede de “lâik” sıfatına yer vererek 1937’de Anayasa’ya giren lâik devlet esasını aynen almıştır.

Devletin lâikliği, modern devlet olmanın zorun­lu bir sonucu, yeni kurulan devletin bir özelliğidir. Devlete, lâiklik niteliğini kazandıran Türk Devrimi’dir. Türk Devrimi, modern devlet ve çağdaş toplum olmanın esas amacını lâiklikte bulmuştur.

Hukukun lâikleştirilmesine gelince, modern ve lâik devlet ancak lâik nitelikte kanunlarla yönetilebilirdi.

Kanunlar lâik bir devlette, metafizik ve mistik esaslara göre değil tamamı ile dünyevi ve beşeri ih­tiyaçlara uygun olarak konulur. Hukukun lâikleştirilmesi bütün çağdaş devletlerce kabul edilen kamu hu­kuku ilkesidir.

Osmanlı İmparatorluğu devrinde, devlet teok­ratik olduğu gibi hukuk da teokratikti. Tanzimat, Birinci ve İkinci Meşrutiyet devrinde bazı alanlarda lâik kanunlar konulmuşsa da, hukuk sistemimiz ve özellikle hususî hukukumuz geniş ölçüde mezhepsel dinî etkiler altında idi.

Yeni Türk Devleti’nin kuruluşunu izleyen dönemde batılılaşma bir zaruret haline gelmiş, batı­lılaşmanın hukuki yönden ifadesi olarak lâiklik, devlet, cemiyet ve hukuk hayatında kabul edilmiş­ti. Batı memleketlerinin kanunları dilimize çevrile­rek az çok değişikliklerle kabul edilmiş ve Türk toplumu çok kısa bir zamanda tamamen Avrupa hukuk sistemine katılmıştır.

Asıl sorun, lâik hukuk kurallarını kabul ederek, topluma yeni uygarlık anlayışı açısından yön ver­mek, yeni fikri, ileri düşünceyi, ileri dünya görüşünü top­lumda egemen kılmaktı. Türk Devrimi’nin hukuksal yönden yaptığı hamleler bu yönden pek başarılı olmuştur.

3. Sosyal Yönüyle Türk Devrimi’nin Değeri, Kapsamı ve Niteliği

Sosyal yönüyle Türk Devrimi, toplumda kültü­rel alanda yaptığı geniş ve yaygın değişikliklerle et­kisini göstermiştir. Türk Devrimi Osmanlı Islahat hareketlerinden tamamen farklıdır.

Türk Devrimi batı uygarlığının bölünmezliği­ne, bütünlüğüne inanan radikal devrimci bir görü­şü temsil etmektedir.

Türk Devrimi batıya yönelmekle onun akılcılığına, ilmine, felsefesine, sanatına, zihniyetine, hayat görüşüne katılmıştır. Siyasal alanda da bu yol batı demokrasi­sini ve esaslarını kabul etmekle kendisini göster­miştir. Batılı bir toplumun ve devletin kurulabil­mesi için her şeyden önce yeni bir yaşam biçimini oluşturmak, sonra da, bunu yeni bir hukuk düzeniy­le korumak; gerekmiştir. Hukuk değişikliğinin te­mel dayanağı lâiklik olmuştur. Türk Devrimi yalnız yabancı boyunduruğundan ve askerî işgalden kur­tulmak için yapılmamıştır. Yeni Devletin kurucula­rı, kitleleri hurafe, boş ve batıl inançlara sokmuş olan­larla mücadele etmişlerdir.

Türk Devrimi’nin en güçlü bir yönü de bir kül­tür devrimi olması, akılcılığı, ilim, sanat, felsefe ve zihniyette köklü reformlar getirmesidir.[24]

Türk Devrimi’nin millî değeri sosyal yönü ile incelendiğinde Türk Devrimi’nin ulusal bünyede yap­tığı değişikliğin önemi ve kapsamı, diğer devrimlerle yapılan karşılaştırmalarla daha belirli bir şekilde ortaya çıkmaktadır.

Georges Duhamel, Atatürk tarafından başarı­lan eserin özelliğine işaret ederek Türk Devrimi’nin İngiliz, Fransız, Rus devrimlerinin başardıkların­dan bambaşka olduğunu belirterek bu inkılâpların hiçbirinin örneğin;

* Dil ve yazı gibi konulara el atma­dığını,

* Ulusların bilim felsefesini, düşünce yöntemle­rini değiştirmediklerini,

* Buna karşılık Türk Devrimi’nin Türk Milletinin alın yazısını /geleceğe dönük yaşam biçimini değiştirme yü­künü üzerine aldığını açıklamaktadır.[25]

Bu yargı Türk Devrimi’nin bir özelliğini ortaya koymaktadır. Devrim diğer memleketlerde yapılan devrimlerden farklı bir nitelik taşımaktadır. Sorun, sadece bir iktidar değişikliği, bir sınıf mücadelesi değil, sosyal yönden belirli alanlarda değişiklik değil, bir milletin geleceğe dönük alın yazısının değişikli­ğidir. Sosyal bünyede kökten, esaslı ve devamlı bir değişikliktir.

Sedat Şenermen

Kaynakça

[1] Gerard TONGAS, Atatürk et Le Vrai Visage de la Turquie Moderne, Paris, 1937, s.30’dan aktaran: Prof.Dr. Hamza EROĞLU, Atatürkçülük, Ankara, 1981, Olgaç Matbaası, s.227.

[2] Prof.Dr. Harbert MELZİG, İnönü Diyor ki, İstanbul, 1946, s.194.

[3] Bkz. Prof.Dr. Hamza EROĞLU, Türk Devriminin Millî Değeri. A.İ.T.İ.A. Dergisi, c.V. Sayı: 2, s.11 v.d.

[4] Prof.Dr. Hamza EROĞLU, Atatürkçülük, Ankara, 1981, Olgaç Matbaası, s.228.

[5] Prof.Dr.Enver Ziya KARAL, Atatürk’ten Düşünceler. Ankara, 1956, s.41.

[6] Prof.Dr.Tarık Zafer TUNAYA, Türkiye’nin Siyasî Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul, 1960, s.227-228.

[7] Jean MÉLİA, Mustafa Kemal ou La Rénovation de la Turquie, Paris, 1929, s.159-160.

[8] E.Ziya KARAL, Atatürk’ten Düşünceler. s.41.

[9] Norbet Von BISCHOFF, Ankara, Türkiye’deki Yeni Oluşun Bir İzahı, (Çeviren: Burhan BELGE), Ankara, 1936’dan aktaran: H.EROĞLU, Atatürkçülük, s.232.

[10] H.MELZİG, İnönü Diyor Ki, s.191.

[11] Prof.Dr. Bülent Nuri ESEN, Türk Anayasa Hukuku, Ankara, 1968, s.84.

[12] H.EROĞLU, Atatürkçülük, s.233.

[13] Bkz. Hamza EROĞLU, Devlet Kurucusu Atatürk, A.İ.T.İ.A. Dergisi c.III; Sayı: 2, s,1 v.d.

[14] E.Ziya KARAL, Türk Devrimi ve Atatürk İlke­leri, Türk Dili, Sayı 218, Kasım 1969, s.84.

[15] Anayasa metinleri için bkz. Dr.Suna KİLİ-Dr.A. Şeref GÖZÜBÜYÜK, Türk Anayasa Metin­leri, Tanzimat’tan Bugüne Kadar, Ankara, 1957, s.85.

[16] ATATÜRK’ÜN Söylev Ve Demeçleri, c.III, s.51.

[17] ATATÜRK’ÜN Söylev Ve Demeçleri, c.II, s.88.

[18] Prof.Dr.Bülent Nuri ESEN, Türk Anayasa Hukuku, 2.Baskı, Ankara, 1971, s.54-67; Prof.Dr.Orhan ALDIKAÇTI, Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası, İstanbul, 1966, c.I, s.96.

[19] O.ALDIKAÇTI, Anayasa Hukukumuzun Gelişmesi ve 1961 Anayasası, s.96.

[20] H.EROĞLU, Atatürkçülük, s.235-236.

[21] Bülent N.ESEN, Türk Anayasa Hukuku, s.80.

[22] Hamza EROĞLU, Atatürkçülük, s.233-236.

[23] Prof.Dr. Bülent DÂVER, Türkiye Cumhuriyeti’nde Lâyiklik, Ankara, 1955, s.70.

[24] Hamza EROĞLU, Atatürkçülük, s.238-239.

[25] Georges DUHAMEL, La Turquie Nouvelle, Puissance d’Occident, Paris, 1945, s.25. Aynı eserin Türkçe çevirisi (Türkçeye çeviren: Can YÜCEL), Yeni Tür­kiye, Bir Garp Devleti, Ankara, 1956, s.13.