ATATÜRK DEVRİMLERİ’NİN EVRENSEL DEĞERİ

Türk Devrimi’nin Evrensel Değeri

Türk Devrimi’nin evrensel değerinden söz edil­mek için, milletlerarası plânda Devrimin olumlu sonuçlarını tespit etmek, ortaya çıkarmak gerekir.

Türk Devrimi’nin etkileri sadece millî sınırlar içinde kalmışsa veyahut dışarıda sadece ulusal yapı­daki değişiklik takdir ve hayranlık uyandırmışsa, devrimin evrensel değeri söz konusu olamaz. Devrimin evrensel değeri millî plânın dışında etkile­ri ile verdiği meyveleri ile kendini gösterir. Mesele çeşitli yönden inceleme konusu yapılabilir.

1. Türkiye’nin Köklü Bir Hamle Ve Değişiklik Yaparak Batı Uygarlığına Katılması Ve Bu Uygarlığı Bir“Ortak Medeniyet” Olarak Benimsemesi

Batı dünyasında Türk Devrimine karşı ge­nel olarak II. nci Dünya Savaşı’na kadar uyanan ilgi, Türkiye’nin köklü bir hamle ve değişiklik yaparak Batı uygarlığına katılması ve bu uygarlığı bir ortak medeniyet olarak benimsemesidir. Batılı ya­zar ve politika adamları Türk Devrimi’nden doğu dünyasından bir kader, alın yazısı değiştirir gibi, Ba­tı uygarlığına yönelmesini takdir, hayranlık ve bü­yük bir başarı sayarak söz etmişlerdir. Konuyu sa­dece Türkiye için incelersek, evrensel değerinden söz edemeyiz. Ancak Türkiye’nin tuttuğu yol bütün milletlere örnek olmuştur. Batı uygarlığı bir or­tak medeniyet olarak öngörülmüş, Türkiye örne­ği diğer siyasal toplumların kalkınmasında, yüksel­mesinde göz önünde bulundurulmuştur.

Türk Devrimi, Büyük Atatürk’ten ilham alarak meseleyi şöyle ortaya koymuştur:

“1. Batı uygarlığı ortak bir medeniyettir. Hıristiyanlığın malı değildir.

2. Uygar olmak için mutlaka batı uygarlığına yönelmek lâzımdır.”

Büyük Atatürk bu düşünceleri aşağıda işaret edil­diği üzere belirtmiştir:

“Memleketler muhteliftir. Fakat medeniyet bir­dir. Ve bir milletin yükselmesi için de bu yegâne me­deniyete katılması lâzımdır.”[1]

“Memleketimizi çağdaşlaştırmak istiyoruz. Bütün çalışmamız Türkiye’de çağdaş bundan ötürü batılı bir hü­kümet vücuda getirmektir. Medeniyete girmek arzu edip de batıya yüzünü çevirmemiş millet hangisidir?”[2]

Batıya yönelerek doğunun da kurtuluşunu ha­zırlama ve örnek olma M. Saffet Engin tarafından 1938 yılında yayımlandığı eserinde şöyle ifade edil­mektedir:

“Türk İnkılâbı, yalnız Türkiye’yi canlandıran değil, aynı zamanda bütün dünyaya yol gösteren, rehber olan bir inkılâptır. İlk defa olarak, büyük İslâm coğrafyasının bir parçası gerçekten çağdaş me­deniyet zümresine girmiş bulunuyor. Bundan sonra, şimdiye kadar uykuda kalmış olan büyük doğu kit­leleri giderek Türkiye’nin eserini izleyecekler­dir. Türkiye, İnkılâbı ile Dünya uygarlığına büyük bir hizmet ifa etmiş oluyor.”[3]

Prof. Dr. Sinanoğlu, “Atatürk inkılâbı böylece batılı olmayan topluluklara tutacakları yolu göster­mekle insanlığın manevi evriminde yepyeni ve çok mühim bir ufuk açmıştır”[4] diyerek Atatürk İn­kılâbının evrensel değerini ortaya koymuştur.

Habib Burgiba, “O’nun (Atatürk’ün) ölmez ese­ri, egemenliklerini elde etmiş milletlerin kaderleri­ne hükmedenler için ışıklı bir örnek ve bir ilham kaynağı olarak kalacaktır”[5] demekle devlet adamlarına Türk gerçeğinden alınacak derslerden söz etmiştir.

2. Türk Devrimi, İnsana Ve İnsan Kişiliğine Değer Vermiştir

Türkiye, Batı uygarlığına yönelmek için dev­rim yapmak zorunda idi. Batıyı zihniyeti ve hür dü­şüncesi ile alacaktı. Türk Devrimi’nin baş mimarı Büyük Atatürk Türk Devrimi’nin bir diğer özelliğini insani yönünü, insan haklarına değer veren yönünü ortaya koyuyordu. İnsanlara hürriyet vermek ve kişiliklerini değerlendirmek, Türk Devrimi’nin amacı idi. Bunun en iyi bir örneği de kadın hakları olmuştur.

İstanbul’da toplanan “Uluslararası Kadın Kongre­si’nde” Mısır kadınlarını temsil eden Hüdâ Şârâvi, Atatürk’le olan konuşmalarında Atatürk’e hitaben:

“Sayenizde Türk kadınının kazandığı haklardan dolayı sizi Mısır kadınları adına selamlar ve teşekkürlerimi arz eylerim. Mısır kadın delegelerinin, Türkiye hükümetinden ve Türk ulusundan, gördükleri nezakete karşı da teşekkürlerimi tekrar ederim. Mısır kadını, Türk kadınının kalkınmasından çok yararlanmıştır.”

“Türkler, sizi, Atatürk, yani Türklerin babası tesmiye ediyorlar (adlandırıyorlar), ben ise Ataşark, yani Doğunun ba­bası tesmiye etmek (adlandırmak) istiyorum. Ben, bu kelimeyi öz Türkçe olarak söyledim, yani Atadoğu dedim”[6]demiştir.

Hüdâ Şârâvi’nin konuşması sebepsiz değildi. Çünkü o, Atatürk’te bütün doğunun kurtuluşunu görmekte idi.

3. Türk Devrimi Milletlerin Kurtuluş Hareketlerine Örnek Olmuştur

Türk Devrimi’ni uluslararası plânda de­ğerlendiren bir diğer olay da, milletlerin kurtuluş hareketlerine örnek olması, özgürlük mücadelesi ya­pan milletlere kurtuluş aşkı ve zaferini aşılaması­dır. Bu konunun doğu ve batı yönünden değerlen­dirilmesi farklılık arz eder.

Yeni Türkiye Kurtuluş Mücadelesi ile Birinci Dünya Savaşı galiplerinin tahakküm zihniyetine ilk karşı duran, bunların kurmaya çalıştıkları dikta sis­temini ilk yıkan Devlet olmuştur. Batıda, Almanya, Avusturya, Bulgaristan, Macaristan ve İtalya’da, Türkiye Birinci Dünya Savaşı galiplerine boyun eğ­meyerek ilk zafer kazanan Devlet olduğu için tak­dir edilmiş, galipleri dize getirdiği için diğer dev­letlere de örnek olmuştur.

Berlin-Alman Ajansı da, Atatürk’ün memleketi kurtarmak ve millî bir geleceğin temellerini atmak için mücadelesini takdirle anarak bu amaçla Ce­nevre metotlarını benimsemediğini, buna karşılık mücadele yöntemini seçtiğini açıklamaktadır. Ke­za Alman Ajansı, “Almanya, Atatürk’ün eserine ve mücadelesine hayrandır. Onda, tarihi, eseri, hürriyeti seven bütün milletler için bir sembol olarak kalacak kudretli bir şahsiyet görmektedir”[7] di­ye açıklamada bulunmaktadır.

Hürriyet ve bağımsızlık mücadelesi yapan do­ğunun-Asya ve Afrika’nın Büyük Atatürk’e, eserine karşı bağlılığı, batıdan farklıdır. Doğu istiklâl mü­cadelesi yapacaktı, istilâcıya karşı, emperyaliste kar­şı savaşacaktı. Gönlünde bir millî kahraman, idea­linde bir kurtarıcı Mustafa Kemal arıyordu.

Çin Cumhurbaşkanı Çang Kay Şek, 10 Kasım 1963 de; 

“Atatürk’ün hayatı ve eseri sadece Türkiye için değil, fakat dünyanın bütün hür milletleri için bir ilham kaynağı olmakta devam edecektir”[8] diyerek Atatürk'ün ve Türk Devrimi’nin gerçek değerini ortaya koymuştur.

Pakistan Cumhurbaşkanı Eyüp Han, 10 Kasım 1963 de yayınladığı bir mesajında Büyük Atatürk'­ün gerçek şahsiyetini ortaya koyuyor ve onun millî hudutların çok ötesinde yaygın etkisinden söz ede­rek yüce kişiliğini şu sözleri ile açıklıyordu:

“Atatürk yalnız bu yüzyılın en büyük adamların­dan biri değildir. Biz Pakistan’da O’nu, gelmiş geç­miş bütün çağların en büyük adamlarından biri ola­rak görüyoruz. O, yalnız sizin milletinizin sevgili li­deri değildi. Dünyadaki bütün Müslümanlar gözle­rini sevgi ve hayranlık hisleriyle O’na çevirmişlerdi. O, Müslüman dünyasından yeniden siyasal uyanış is­tikametinde ileriye doğru cesur bir adım atan bir avuç insandan biriydi.”[9]

Hindistan’ın kurucu ve kurtarıcılarından Pandit Nehru, Atatürk’ün kendi üzerindeki etkisini, Hindistan’da Türk Kurtuluş davasının nasıl dik­katle izlediğini 10 Kasım 1963 tarihli mesajı ile açık­lamaktadır:

“Kemal Atatürk veya bizim O’nu o zamanlar tanıdığımız adıyla Kemal Paşa, gençlik günlerinde, benim kahramanımdı. Biz o tarihlerde kendi bağım­sızlık hareketimizle son derece meşguldük. Ve ben, diğer çok kimselerle birlikte hapishane hayatıma başlamıştım. Kemal Paşa’nın Türkiye’yi yabancı hâkimiyet ve nüfuzundan kurtarmak yolundaki faa­liyeti ve mücadelesi ile ilgili haberleri hapishanede dahi büyük bir ilgi ve heyecanla izlemekte idik. Anadolu’da Yunanlılara karşı kazanılan Büyük Zafer’in haberi hapishanede bize geldiği zaman bun­dan ne büyük bir memnuniyet duyduğumuzu ve bu­nu hapishanede dahi nasıl kutladığımızı çok iyi ha­tırlıyorum.”[10]

Norbert Von Bischoff, Türk Devrimi’nin önemi­ni belirterek yeni Türk Devletini doğuran Türk mil­letinin kuvveti ve iradesi olduğunu açıkladıktan sonra, bütün Asyalı milletlere kurtuluşun yolunu gösterdiğini şu sözleriyle dile getirmektedir:

“Türkler, bütün Asya milletlerine ispat etmişler­dir ki, Avrupa’dan daha çok ve daha kuvvetli topla­ra malik olmağa hiç de lüzum yoktur. Elverir ki, bu topların arkasında her şeye karar vermiş bir mille­tin iradesi bulunsun. Bu oldu mu, Avrupa’nın topları, kendiliğinden susar. Bu suretle, Asyalı millet­lerin kurtuluş davası, nihayet aslî esasına döndürülmüş, manevi alana nakledilmiş bulunuyordu. Bun­dan böyle bu davanın halli, bu milletlerin millî vic­dan ve millî iradelerinden başka hiçbir şeye tâbi ol­mayacaktır. Asyalı milletlerin bu yolda ve bu istika­mette gelişecekleri zorunlu ve muhakkaktır” diyen yazar devamla, “Yirminci yüzyıl, Asya’daki Avrupa egemenliğinin sonuna tanık olacaktır. Bu sonun başlangıcında ise Türk kurtuluş hareketini görüyo­ruz”1] demektedir.

Atatürk örnek insandı, Atatürk’ün kendi eseri Türk Devrimi de örnekti, insanlığın kurtuluşu, hür­riyeti için örnekti. Örnek ve sembol Atatürk ve eseri yıllar sonrası meyvesini vermiştir. Doğunun ve uya­nan Afrika’nın istiklâl mücadelesinin bayrağında Atatürk canlanmakta, mücahitlerin kalpleri Atatürk aşkı ile yanmaktadır.

Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun belirttiği gi­bi, “Millî istiklâl sözü artık yeni bir hümanizmanın parolasıdır. Yirminci yüzyılın son yılı, bir sonucu kur­tuluş mücadelesiyle kapanacaktır ve ikinci bir Renaissance devri olan bu yüzyıla, tarih ya­rarları, Kemalizm yüzyılı demekte asla tereddüt etme­melidirler.”[12]

4. Özgürlük ve Bağımsızlığını Yeni Kazanan Ülkeler Tekrar Emperyalizmin Kucağına Düşmemek İçinAtatürkçülüğe, Türk Devrimi’nin İlkelerine Bağlanmışlardır

Türk Devrimi’nin bir diğer özelliği veyahut evrensel değeri özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra daha çok anlaşılmış ve ortaya konmuştur. Ekonomik ve sosyal yönden geri kalmış bir memleket batıya yönelirken, batı demokrasisine geçerken Türk Devrimi’nin deneyinden faydalanmanın yolunu aramıştır. Yeni istiklâlini kazanan ülke, hem de emperyalist batıya karşı istiklâlini kazanan bu ülke, komünizmin kucağına düşmemek için Atatürkçülüğe, Türk Devrimi’nin ışık tutan ilkele­rine bağlanmıştır.

Prof. Maurice Duverger bu konuya ilgi ile bağ­lanmakta ve düşüncesini çok ilgi çekici bir makale­sinde açıklamakladır. Özetle denilebilir ki az geliş­miş memleketlerin siyasal rejimi incelenirken doğu ile batı standartları arasında bir seçim bu ül­kelerin geleceğini /kaderini Kemalizm’e bağlamıştır.

Duverger’ye göre, Kemalizm, Türk tarihinin bir ânı değildir, bir politik sistem tipi haline gel­miştir. Bu politik sistem henüz kesin olarak tanımlanmamakla birlikte, Üçüncü Dünya’ya, yani Moskova veya Pekin’e yaklaşmayan, batıya doğru yönel­meyi arzulayan, fakat yarı gelişmiş memleketlerin, batı demokrasileri de pek işlerine gelmediğinden onlar için çoğunluğu henüz okuma yazma bilmeyen, yaşam standardı düşük olan bu ülkeleri kısa zamanda batı standardına yükseltmek ancak Kema­lizm tecrübesi kalkındırabilirdi.13] (63).

Türk Devrimi böylece batı uygarlığına, hür­riyet ve insan kişiliğine değer veren batı uyegarlığına büyük hizmet etmiştir. Kemalizm veya Atatürk­çülük geri kalmış memleketleri doğunun diktatorya rejiminden kurtararak, batının özgürlük anlayışına yer veren demokratik rejime geçirmeye hazırlamak­la, geri kalmışlığın yükünü hamle ve devrimle atarak uygar insan topluluğunun şerefli bir üyesi ola­rak hizmete hazır bir toplum haline getirmekle, yir­minci yüzyılın uluslararası plânda değerlendirile­bilen en önemli bir olayını ortaya koymuştur.

5. Türk Devrimi, Uyguladığı Devletçilik ve Karma Ekonomi Modeli İle Dünyada Hālā Örnek Alınmaktadır

Türk Devrimi’nin bir diğer yönden evrensel değeri de, özellikle ekonomik düzende etkileri ile görülür. Devletçilik ve karma ekonomi yeni Türki­ye’nin uyguladığı bir sistemdir. Kurallarını uygula­ma ile ortaya koyan bir sistemdir.

Devletçilik 1924 Anayasası’nın, 1937 değişikliği ile Anayasamıza girmiş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin bir niteliği olarak, anayasada yer almıştır.

Türkiye’de devletçilik millet olarak, ekonomik, kültürel ve siyasal varlığımızın korunması için, ön­görülen bir prensiptir.

Devletçiliğin, ekonomik alanda görünüşü, de­ğerlendirilmesi ise karma ekonomidir. Karma eko­nomi özel teşebbüs serbestliği ile devlet işletmecili­ğine dayanır. Diğer bir ifade ile karma ekonomi, ka­mu ile özel sektörün tercihlerinin bir arada söz ko­nusu edildiği bir alanı kapsamaktadır. Karma eko­nomi veya devlet işletmeciliği Türkiye’de ideolojik nedenlerle değil, ekonomideki boşlukları doldurmak ve sanayiyi memleket sathına yaymak, geri kalmış bölgeleri kalkındırmak amacı ile kurulmuştur.

Türkiye aşağı yukarı elli yıldan fazla karma ekonomiyi uygulamıştır. Karma ekonomi Türki­ye’nin kalkınmasında önemli rol oynamıştır.

Türkiye’de uygulanan karma ekonomi bir sis­tem olarak, yabancı ülkelerde de yankı yapmaktan uzak kalmamıştır.

Bu nedenle, Profesör Tahsin Bekir Balta, “Ül­kemizin 1930’larda giriştiği devlet işletmeciliği batı dünyasında o tarihlerde yadırganmıştır. Fakat geri kal­mış bir ülkenin devlet işletmeciliği olmadan gelişemeyeceği bugün her yerde ve hemen herkes tarafın­dan kabul edilmektedir. Üstelik gelişmiş ülkelerin devlet işletmeciliğini uygulama zorunluluğunda kala­bileceklerini sonraki olaylar göstermiştir. Karma ekonomi, bugün batı dünyasının adeta ortak görüşü sayılabilir. Bu bakımdan Türkiye, karma ekonomi sisteminin öncüsü olmuştur.Şüphesiz karma ekono­mi sisteminin uygulama oranı ülkeden ülkeye değişmektedir.”[14]

Karma ekonomi, Türkiye’nin kalkınmasına ze­min oluşturmuştur. Bu sistem, Profesör Dr. Osman Okyar’ın da belirttiği gibi, “İkinci Dünya Savaşı’n­dan sonra, üçüncü dünyaya mensup birçok ülkele­rin başta Hindistan olmak üzere uyguladıkları re­jimlerin örneğini de oluşturmuştur.”[15]

6. Türk Devrimi, Dış Politikada Uyguladığı “Yurtta Barış Dünyada Barış” İlkesiyle De Örnek Alınmıştır

Türk Devrimi’ni uluslararası plânda de­ğerlendiren bir diğer olay da, uyguladığı dış politika ile gözlemlenebilir. Yeni Türkiye, “yurtta ve dünyada barış” politi­kası uygulamakla, insanlık yararına çalışmış, barışı karşılıklı ilişkilerde temel saymış, Balkanlar­da ve Orta Doğuda uyuşmazlıkları barış yolu ile çözümleyerek, dünya ve bölge barışına hizmet etmiştir.

İsmet İnönü, Türk Devrimi’nin bu ülküsünü şöyle açıklamaktadır:

“Türk İnkılâbı, insaniyet ülküsünü takip eder. İnsan toplumu, kâinatın en kıymetli, en kudretli varlığıdır. Kâinat içinde insan toplumları, beraber çalışacak ve birlikte çalışma sayesinde kolaylıkla­rını ve saadetlerini artıracak imkânlara maliktirler.”[16]

“Türk Milleti olarak var olmak ve büyük insan ailesinde yüksek bir cemiyet olarak yaşamak, Türk İnkılâbı’nın gayesidir. Türk İnkılâbı, büyük insan ailesinin saadetine hizmet etmeyi vazife sayar.”[17]

7. Atatürk ve Türk Devrimi, Özgürlük Mücadelesi Veren Topluluklara Kurtuluş Ümidi Vererek Onlarda Ulus Devlet Bilincini Uyandırmıştır

Türk Devrimini uluslararası alanda de­ğerlendiren bir diğer olay da, hürriyet mücadelesi yapan topluluklara kurtuluş ümidi ve aşkı vermesi ve bu kurtuluşun yolunun modern anlamı ile milliyetçilik akımı, millî siyaset ile mümkün olmasını gösterebilmesidir.

Türk Devrimi, milliyetçilik akımının değerlendirilmesi ve ulusal politikanın uygulanması sonucu olarak bütün tutsak milletlere bağımsızlık dersi vermiş, onlara bağımsızlık ruh ve aşkı aşılamıştır. Kendilerini ve ülkelerini kurtarabilecekleri ümidini verdiği gibi, kurtuluş olanaklarını da sunarak ulus devlet olabilecekleri yolunda ufuk açıcı bilinç oluşturmuştur. Bu yönüyle bakıldığında Atatürk,

- Sadece Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu babası değil, 

- Aynı zamanda Atatürk’ü ve Türk Devrimi’ni özgürlük, bağımsızlık ve kurtuluş için örnek model alan elliden fazla ulus devlet oluşturan ülkelerin de kurucu babası olma hakkına ulaşmıştır, diyebiliriz. 

Şimdi Atatürkçü Düşünce Sistemi kapsamında çağdaş Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ni oluşturan ve geliştiren Türk Devrimi’nin “Ulusal ve evrensel Değerleriyle Cumhuriyeti” altı önemli ilkesini sırasıyla görebiliriz.

Sedat Şenermen

Kaynakça

[1] Prof.Dr. Enver Ziya KARAL, Atatürk’ten Düşünceler, Ankara, 1998, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık, s.49.

[2] E.Ziya KARAL, Atatürk’ten Düşünceler, s.49.

[3] M. Saffet ENGİN, Kemalizm İnkılâbının Prensipleri, c.1. İstanbul, 1938, s.25-26; Prof.Dr. Hamza EROĞLU, Türk Devrim Tarihi, Ankara, 1974, Türk Devrim Kurumu Atatürk ve Devrimlerini Araştırma Kurulu Yayınları, s.407-408.

[4] Prof.Dr. Suat SİNANOĞLU, Türk İnkılâbının Üniversel Değeri, Cumhuriyet, 4.11.1963.

[5] Sayın Tunus Cumhurbaşkanı Habib Burgiba büyük bir Atatürk hayranıdır. Muzaffer ENDER, Dünya Ağlıyor, İstanbul, 1964, s.182.

Ölümünün 25 inci yıldönümü için söylenmiş mesa­jından bir parçadır.

[6] Hûda ŞÂRÂVİ, Atatürk Hakkında, 12 Mayıs 1935 El-Belağ Gazetesi, Mısır. Makale; “Yabancı Gözüyle Cumhuriyet Türkiye’si” (1923-1938) adlı kitapta yer almıştır. Ankara, 1938, s.133-134. (Hazırlayan: Ö. Andaç UĞURLU, 2.Baskısı, İstanbul, 2003, s.245.)

[7] M.ENDER, Ağlayan Dünya, s.33; Prof.Dr. Hamza EROĞLU, Atatürkçülük, Ankara, 1981, Olgaç Matbaası, s.254-255.

[8] M.ENDER, Ağlayan Dünya, s.67.

[9] M.ENDER, Ağlayan Dünya, s.160.

[10] M.ENDER, Ağlayan Dünya, s.99.

[11] Norbert Von BİSCHOFF, Ankara, s.159-160’dan aktaran: Hamza EROĞLU, Türk Devrim Tarihi, s.410-411.

[12] Yakup Kadri KARAOSMANOĞLU, Atatürk, İstanbul, 1946, s.38.

[13] Maurice DUVERGER, Le Kemalisme, Atatürk, UNESCO Yayınları, 1963, s.177-179. (Makalenin as­lı: Le Kemalisme, Le Pays d’Atatürk, Supplément Publie par le Monde, 27 Mai 1961)’den aktaran: H.EROĞLU, a.g.e., s.412.

[14] Tahsin Bekir BALTA, İdare Hukuku, I., Genel Konu­lar, Ankara, 1970-1972, s.119-120; Hamza EROĞLU, Atatürkçülük, s.258-259.

[15] Osman OKYAR, Karma Ekonomi ve Kalkınma, Cum­huriyet, 12 Kasım 1971.

[16] Herbert MELZİG, İnönü Diyor Ki, s.189’dan aktaran: Hamza EROĞLU, Atatürkçülük, s.261.

[17] Herbert MELZİG, İnönü Diyor Ki, s.190.